(Башы өткөн сандарда)

– Ал эмне дегениң?
– Апа, сен мени түшүнүшүң керек. Бул кыз менин кызым. Ооба, сен азыр тиги баланы көрдүң да ага окшоштуруп жибердиң, ичиңде эмне ойлор болуп жатат, билбейм. Бирок сенин шектенип жатканың байкалып эле турат. Шектенбе, апа. Бул сенин неберең, менин кызым! Мен муну апасына бере албайм. Ал жоопкерчиликсиз. Кылган кылыгын көрдүк го? Эми кантип карматам ага? Айназикти алып кетсе, мен аны экинчи көрбөйм. Санаа тартып жинди болуп калам. Жок, кызым өзүмдө болгону жакшы. Мага ишенсең, кызды алып чогуу кетели.
– Бала сеники болсо соттошолу. Акыр аягына чейин баралы. Кайда кетмек элек?
– Жок. Сот бала энесинде болсун деп салсачы?
– Сен кеткенде таппай калмак беле?
– Менде арга калбай калды, апа. Мен ушул жолду гана көрүп турам. Башка өлкөгө кетебиз, Орусиябы, Өзбекстанбы айырмасы жок. Кызым чоңойсун. Ошондо кайра келебиз. Ага чейин баары унутулаттыр.
Бурул унчукпай калды. Азаматтын бала кезинде атасын жоготкондон кийин кусалыктан ооруганын, сүйлөбөй түнт болуп кеткенин эстеди. Азыр да кызынан ажыраса ошондой абалга кептелчүдөй. Айназиктен ажырачу болсо бул жок болуп кетет. Энелик жүрөгү менен ушуну сезди, түткөн жок. Уулу небереси үчүн тозокко барганга деле даяр болчу.
– Андай болсо...- уулу менен көпкө кеңешти. Жөнөкөй, баамчыл, даанышман аял болчу Бурул.

ххх

Түн капкараңгы. Кара булуттардан жылдыз да көрүнбөй турган. Азамат сарайдын эшигин ачып мал-жандын баарын сыртка чыгарып жиберди. Эки ат гана токулуу бойдон мамыда байланып турат.
Бул арада Бурул уктап калган Айназикти көтөрүп сыртка чыкты.
– Сиз атка миниңиз,- Бурулду жөлөп-таяп атка мингизип колуна Айназикти карматты.
– Мен азыр...- желим идиштеги бензинди көтөрүп үй тарапка жөнөдү. Анан дыкаттык менен үйдүн ар бир бурчуна бензин чачып чыкты да, босогодон үйдүн ичин бир карап алып ширеңке чагып, от коё берди. Үйдү дүрт этип жалын каптады. Атасынан калган там жалынга оролуп кала берди. Бурулдун жүрөгү зырп дей түштү. Ананчы, бул үйдү канча мээнет менен салышты эле, бул үй канча кубанычтын, канча кайгынын күбөсү болбоду беле?! Кышта жылуу, жайда салкын, аны салган адамдар сыяктуу эле жөпжөнөкөй, кең, тыкан салынган там болчу.
Азамат чуркап келип атка минди да, апасынан Айназикти алып теминди. Эртерээк алыстап кетиш керек. Кызы болсо жылуу жуурканга оролуп, мемиреп эч нерсе сезбей уктап жатат. «Сени эч кимге бербейм. Сен менин бакытым болсоң, жашоом болсоң... Менин кызымсың. Кантип сени башкага берейин?» кызын бооруна кысып, кере-кере жыттап койду. Айназиктен күнөөсүздүктүн, тазалыктын жыты келип турду. Наристелер гана мындай жыттанат.

ххх

Айсулууга таңдын атышы азап болду. Кызы аны тааныбай койгону үчүн бушайман болуп чыкты. Анын энелик сезими тепселип калгандай, ызага муунуп жүрдү.
Бул аймакта жакын туугандары жок болгондуктан, алар райондогу мейманканага келип жатышкан болчу. Таң эрте ойгонуп эле Тимурду, апасын ээрчитип Азаматтыкына жөнөдү.

ххх

Адегенде ал үймөлөктөшкөн элди көрдү. А үй кайда? Тызылдап чуркап жөнөдү. Анан улам жакындаган сайын буттарынын алы кетип, шилтөөгө дарманы келбей калды.
– Кызым!- чаңырып жиберди. Бир кезде сырты акталган жумурткадай тамдын ордуна үйүлгөн күл, жарым-жартылайы урап түшкөн кара дубалдар сербейип турду. Буркурап боздоп Азаматтын эжеси Ырыскан жүрөт. 3-4 аял аны жөлөп-таяп алышкан.
– Кызым!- Айсулуу эми чындап коркуп кетти, ачуу үн көкүрөгүн жарып чыкты. Түз эле күл сапырылып жаткан, кара дубалдарды аралай чуркады.
– Жуттуң, шуркуя! Жуттуң!- Ырыскан кыйкырды аны көрүп. Жанындагы аялдар кармап турбаганда ал Айсулууну өлтүрүп салуудан кайра тартмак эмес. Ал кечээ баарын уккан болчу.
– Айназик, кызым!- Айсулуу бир кездеги бөлмөлөрдүн калган ордуларына барып кыйкыра берди. Кимдир бирөөлөр келип кармап, «сабыр кыл» деп жатышканын укту. Арыда болсо апасы жер чапкылап ыйлап жатты. Тимур гана элейип эмне кыларын билбей туруп калды.
– Кызым! Кызы-ым...- Айсулуунун үнү бүтүп баратты.

ххх

– Өрттөнүп эле өлгөн го?
– Ток-поктун айынан эле болсо керек. Уктап жаткан немелер ышка думугуп өлдү. Анан от деген от. Денелери күл болуп калды да.
– Ээ, бирок сөөк калыш керек эле да. Тыптыйпыл эч нерсе жок болуп жатпайбы?
– Ой, адам дегениң бир ууч эле күл болуп калат. Кинодон көргөн эмес белең?
– Ай, ким билет? Бирөө атайын өрттөгөн эмеспи? Мал-жандыгынын баары сыртта жүрөт. Эки аты жок. Ууру-кескилердин эле колунан келген жокпу, ыя?
Азаматтын айылдаштары аны өлдү деп эле эсептешти. Кызуу талкуулап жатышты. Бирок Айсулуу баары бир кызын жоготконуна ишене албай койду. Жүрөгү эмнегедир түпөйүл тартып жатты.

ххх

Айылдаштары менен кошо Азаматтын өрттөнүп өлгөнүн бир топко талкуулап келген Улан босогосун аттап жатып, бир кезде андан токмок жегенин эстеп кетти. «Энеңдурайын» деп сөгүнүп койду ичинен. Үйгө апасы да жаңы эле келген окшойт. Дүкөндөн түшкөн бүгүнкү акчаны ашканада санап жатыптыр. Уланды көрө сала 5-6 миң сомдой акчаны сунуп:
– Ме, муну салып кой тиякка. Бүгүн анча-мынча карыздар чогулду,- деди кудуңдап.
Булардын үйүнүн төркү бөлмөсүнүн полунда эки-үч тактай алынчу. Жашыруун жай кылып аны Улан өзү жасаган. Үстүнөн килем жаап койсо таптакыр билинбей калат. Ал жакта Улан кичинекей темир сандыкка акчасын катып жүрчү. Азыр апасынан алган акчаны да ошол жашыруун жайына катмакчы болуп, полдогу тактайларды акырын ала баштады. Бирок темир сандыгы ордунда жок болуп чыкты. Жүрөгү шуу дей түштү. Жол тандабас унаа алайын деген 10 миң доллардан ашык акчасы бар болчу эле.
– Апа! Эмне, сандыкты алдыңыз беле?- үнү калтырап чыкты.
– Жок, ботом! Эмне болду?
– Ордунда жок! Үйгө бирөө келди беле?
– И-ий! Мен кайдан билейин, дүкөндөн келдим мен. Ай, атаңдан сура, аялыңдан сура.
Ызы-чуу түшүп эле жатып калышты. Атасы да, аялы да темир сандыктын кайда экенин айта алышкан жок. Улан башын мыкчып отуруп калды. Муну эч ким билчү эмес эле го. Эми кайдан табат?

ххх

– Жок, алар өлгөн жок!- Айсулуу унаада бет алдын телмире тиктеп бара жатып сүйлөдү.
– Жүрөгүм сезип жатат. Алар тирүү...
– Кызым,- апасы бир нерсе сүйлөмөкчү болду эле аны токтотуп койду.
– Жок дегенде үчөөнүн бирөөсүнүн бир нерсеси калат эле го. Эч кандай сөөк да жок. Кантип ушундай болсун?! Милицияга арыз жазып, текшертүү керек баарын. Балким, Азамат Айназикти алып качып кетүү үчүн атайын кылгандыр...

ххх

Милиция бардык жагдайды териштиргенче кыйла убакыт өтүп кетти. Дагы деле так жооп жок. Анын-мунун жыйынтыгы чыксын болуп эле убакыт созулуп жатат. Дээрлик 10 күндөн ашык убакыт өткөндө гана күтүлбөгөн кабар Бишкектен келди.
Алакандай кагазда «Камчыбек уулу Азамат, Тезекбаева Бурул ушул жылдын 26-декабрында кыргыз-казак чек ара бекетинен Казак мамлекетин көздөй чыгышкан» деп жазылыптыр. Айсулуу муну укканда жүрөгү кабынан чыгып кетейин деди.
– Мен билгем! Мен билгем,- деп сүйлөнүп жатты ал.

ххх

Азамат мейкин талаада зымырап бара жаткан унаада арткы орундукта чоң энесине ыктап уктап жаткан кызын карап жылмайып койду.
– Тууган, Орусиянын кайсы аймагына кетип калсам?- деди азербайжан улутундагы айдоочуга.
2 күндүк жол жүрүүдө булар ынак боло түшүшкөн.
– Эмне, барар жериң анык эмеспи?
– Москвага барсамбы дегем, бирок айнып жатам. Отурукташа турчу жер тапкым келип жатат.
– А эмнеге?
– Жаңы жашоо баштасамбы дейм. Жаңы тууган күтөм. Мени эч ким тааныбаган жер керек.
– Эмне, кылмыш кылдың беле?
– Кылмышпы, кылмыш эмеспи, билбейм. Аялым экөөбүз кызыбызды талашып кеттик. А мен бергим келген жок. Анын жаңы күйөөсү буга кандай мамиле кылат, кызым кантип чоңоёт? Өгөй атасы урбайбы? Мындай суроолор менен жашай алмак эмесмин. Айтпай-дебей алып кетип калдым.
Тиги жигит олурая карап койду. Саамга үндөбөй калды. Анан ойлонгондой:
– Бирок балага апа керек да.
– Түшүнөм, бирок ал жоопкерчиликсиз мамиле кылды. Баладан мурун өзүн ойлоп башка эркекке кетти. Балким, бул сүйүүдүр. Бирок ошондо да баладан мурун өз камын ойлоп, өзүнүн кумарына жеңдирип салган аялга баланы тапшыруу туура болот беле?
– А сен жоопкерчиликтүүсүңбү?
– Жоопкерчиликтүү болгонго аракет кылам. Бул дүйнөгө бир адам сени «ата» деп келдиби, болду, анда ата деген атка татыктуу бол! Ал дүйнөгө сага ишенип келди, анын жашоосун талкалаганга сенин акың жок! Сен ал үчүн жоопкерсиң. Ал сени ата деген күндөн тарта сен өзүңө өзүң ээ эмессиң. Сен каалаганыңды кыла албайсың. Башканы сүйүп калдым же кыйналып жатам деп кеткенге болбойт. Себеби сен бирөөгө атасың! А ата болуудан артык эмне бар? Мен аны коргоосуз калтыра алмак эмесмин...
– Башкача адам экенсиң. Ар бир ата сендей жоопкерчиликтүү болсо, баласын сендей жакшы көрсө тирүүлөй жетим жүргөндөр аз болмок.
– Мени издеп башташса, таап алышабы деп корком.
– Сен Ямалга кетип кал. Эч ким таппайт! Ал жерде баары эле бири-бирине окшош. Кимдин-ким экени айырмаланбайт. Жергиликтүү эл менен сиңишип кетесиң. Документтериңди жаңы жасатып ал.
– Ямалың каяк?
– Ямал – Ненец аймагы. Орусиянын эң суук делген бөлүгү...

(Уландысы кийинки санда)