АЖО БОЛСОҢ, ЖАШОО КЕРЕМЕТ!

23-июлда өтө турган президенттик шайлоого талапкерлерди көрсөтүү мөөнөтү 18-майда аяктады. Талапкер катары БШКга арыз бергендердин саны 18ге жетип, алардын катарын азыркы президент К.Бакиевден баштап, аты коомчулукка анча белгисиз адамдар да түзүүдө. Азырынча эки талапкер БШКга берген арыздарын кайтарып алышып, тизмеде 16 адам калды.Алардын канчасы БШКнын элегинен өтүп, канчасы шайлоого катышары да белгисиз. Эмне себептен көптөгөн адамдар президент болууну каалашат? Президент болуунун эмнеси жакшы экендиги жөнүндө сиздерге маалымат берүүнү чечтик.
“Президент ким? Ал эмне жумуш кылат? Ыйгарым укуктары эмнелер? Ким тарабынан камкордук көрү­лөт?” деген суроолорго жооп издедик. Балким, силердин да президент болгуңар келет...

Кимдер президент болуп шайлана алышат?

КРнын Президенти болуп шай­ланууга Кыргызстандын ар бир жа­раны укуктуу.
Президент 5 жылга шайланат. Бир эле адам катары менен эки жо­лу гана президент болуп шайлана алат. Өлкө башчысы 35 жаштан жаш эмес жана 65 жаштан ашпаган, кыргыз тилин билген, республикада жал­пысынан 15 жылдан кем эмес жашаган Кыргыз Республикасынын жараны болуусу шарт. Мурда сот­толгон жаран прези­дент болуп шай­лана албайт.

Президенттин ыйгарым укуктары жана милдеттери

Кыргыз Республикасынын Прези­денти – мамлекеттин эң жогорку дара­жадагы кызмат адамы. Президент – элдин биримдигинин жана мам­лекеттик бийликтин символу. Баш мыйзамдын, жарандардын укуктары менен эркиндиктеринин кепили болуп саналат. Президент мамлекеттин ички жана тышкы саясатын аныктайт жана аймактык бүтүндүктү камсыз кылат. Өлкө башчысы премьер-ми­нистрди жана Өкмөт мүчөлөрүн дайындайт. Премьер-министрдин, Өкмөт курамынын жана анын ай­рым мүчөлөрүнүн кызматтан кетүү жөнүндөгү өтүнүчүн кабыл алат. Гу­бернаторлорду, акимдерди кызматка дайындайт жана кызматтан кетирет. Мамлекеттик катчыны дайындайт, анын ыйгарым укуктарын аныктайт, өзүнүн ишин камсыз кылуучу пре­зиденттин администрациясын, өзүнө баш ийген Мамлекеттик күзөт кызматын жана Улуттук гвардияны түзөт. Коопсуздук кеңешин түзөт жана башчылык кылат.

Президент мамлекеттик жана муниципалдык кызматчыларга эмгек акы төлөөнүн шарттарын аныктайт. Конституциялык Соттун судьяларын шайлоо үчүн талапкерлерди Жогорку Кеңешке сунуш кылат. Сот адилеттиги иштери боюнча улуттук кеңештин сунушу менен Жогорку Соттун судьяларын шайлоо үчүн талапкерлерди ЖКга сунуш кылат. Жергиликтүү Сот­тордун судьяларын дайындайт жа­на бошотот. Жогорку Кеңештин макулдугу менен Башкы прокурорду дайындайт. Улут­тук Банктын төра­гасын шай­лоо үчүн талапкерди пар­ламентке көр­сөтөт.

Чет өлкөлөрдүн президенттери менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзөт жа­на Кыргыз Республикасынын эл аралык келишимдерине кол коёт. Кыргыз Республикасынын чет мамлекеттердеги жана эл аралык уюмдардагы дипломатиялык өкүл­дөрүн дайындайт, шартка жараша аларды кайра чакыртып ала алат. Чет мамлекеттердин элчилеринин ишеним жана кайра чакырып алуу грамоталарын кабыл алат. Кыргыз Республикасынын жарандыгына кабыл алуу жана жарандыктан чы­гаруу, саясый башпаанек берүү ма­селелерин чечет. Президент мый­замдарга кол коёт жана аларды элге жарыялайт. Өлкөдөгү иштердин абалы жөнүндө Кыргызстандын элине кайрылат.

Өлкө башчысы Жогорку Кеңештин жыйналышын мөөнөтүнөн мурда чакырууга укук­туу. Өз демилгеси менен рефе­рендум, Жогорку Кеңешке жана жергиликтүү Кеңештерге шайлоону дайындайт. Кыргыз Республикасына баскынчылык жасалганда согуш абалын жарыялайт жана бул масе­лени токтоосуз Жогорку Кеңешке киргизет. Президент Коргоо, Улуттук коопсуздук, Ички иштер, Тышкы иштер министрлерин өзү дайындайт жана кызматтан бошотот.

Жакшы кызмат кылган жетекчи жана жарандарга сыйлык, наамдарды берет. Мыйзамдардын негизинде жарлыктарды жана буйруктар­ды чыгарат. Президенттин жар­лык жана буйруктары Кыргыз Рес­пуб­ликасынын бардык аймактарында аткарылууга милдеттүү болуп са­на­лат. Иштеше албай калганда жини келсе Жогорку Кеңешти таркатып жибермей күчү бар. Генералдарга чин берет. Куралдуу күчтөрдүн башкы командачысы.

Президент кол тийбестик укугуна ээ. Өлкө баш­чысынын ар намысы жана аброю мыйзам менен корголот. Президент кылмыш жасап, түрмөдө отурган адамга мунапыс берип, абактан чыгаруу укугуна да ээ. Өлкө баш­чысынын бир жылда 45 күнгө эс алуу укугу бар. Президенттин ый­гарым укуктары ал өз арызы ме­нен кызматынан кеткенде жана оору­суна байланыштуу милдеттерин аткара албай калган учурда гана ток­тотулат. Өлкө башчысынын кызмат мөөнөтү бүткөндөн кийин Кыргыз Республикасынын экс-президенти деген наамга ээ болот. Экс-пре­зи­дент­ке мамлекет тарабынан турак-жай, автоунаа, жансакчы жана жо­горку өлчөмдө пенсия бөлүнүп берилет.

Президентти ким багат?

Президентти жана анын үйбүлөсүн камсыз кылуу, тейлөө жана коргоо мамлекеттик бюджеттин эсебинен каржыланат. Президент атайын мам­лекет тарабынан резиденция, тамак-аш, колдонууга автоунаа, 24 саат бою кайтаруучу жансакчылар менен камсыз кылынат. Кайда бар­басын 30дай атайын коргоо кыз­матынын адамдары коргоп, мын­дан сырткары, атайын “Тез жар­дам” машинасы кош­топ жүрөт.

Президенттин жубайы, бала-чакасы да мамлекет тарабынан кор­голот. Өлкө башчысынын өлкө ичине жана чет өлкөлөргө жасаган иш сапарлары үчүн мамлекет та­рабынан атайын учак бөлүнүп бе­рилет. Такталбаган маалыматтарга караганда, КРнын Президентинин маянасы 70 миң сом­дун тегерегинде.

Айбек Кочкоров
koom@super.kg