КЫРГЫЗСТАНДАГЫ КРЕДИТТИК СОЮЗДАРДЫН ИШМЕРДҮҮЛҮГҮ

Өлкөбүздөгү финансы-кредиттик мекемелердин ишмердүүлүгү жыл өткөн сайын кучагын кеңири жайып өнүгүп-өсүп, мекенибиздин финансы секторунун негизги бөлүгүн ээлеп келе жатат. Финансы-кредиттик мекемелердин катарына – коммерциялык банктар жана банктык эмес финансы-кредит мекемелер, микрофинансылык уюмдар, кредиттик союздар, алмашуу бюролору жана адистештирилген финансы-кредит мекемелер кирет. Мындай мекемелердин көпчүлүгүнүн ишмердүүлүгүнө кеңири токтолуп, буга чейин маалымат берип келгенбиз. Бул ирет калк анын кызматынан көп колдонуп же угуп жүргөн кредиттик союздардын ишмердүүлүгү, ага катышкан жактардын укугу жана милдеттери тууралуу сөз кылмакчыбыз.

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ КРЕДИТТИК СОЮЗДАР

Кредиттик союздар банк эмес финансы-кредиттик уюмдардын катарына кирет. Алар Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын лицензиясынын негизинде иш алып барышат.

Кредиттик союз – бул кредиттик союздун катышуучуларынын жеке аманаттарын кошуу жана аларды өз ара кредиттөө үчүн пайдалануу, ошондой эле башка финансылык кызматтарды көрсөтүү жолу менен өз катышуучуларына (мүчөлөрүнө) жардам көрсөтүү максаттарында кооператив формасында түзүлүүчү финансы-кредиттик уюм. Учурда Кыргыз Республикасында 108 кредиттик союз өз ишмердүүлүгүн жүргүзүүдө. Кредиттик союздардын дээрлик жарымы айыл жергесинде орун алган, бул элет тургундарын кредиттик каражаттар менен канааттандырууга жана айыл чарбасын өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт.

КРЕДИТТИК СОЮЗДАРДЫН БАШКА ФИНАНСЫ-КРЕДИТТИК УЮМДАРДАН АЙЫРМАСЫ ЖАНА АРТЫКЧЫЛЫКТАРЫ

Кредиттик союздардын башка банк эмес финансы-кредиттик уюмдардан эң негизги айырмасы – кредиттик союздардын кредиттерди өз катышуучуларына гана берүүсү. Башкача айтканда, кредиттик союздарда кооперативдик кредит берүү усулдары иштейт. Ошондой эле банк эмес финансы-кредиттик уюмдардын секторунун кыйла бөлүгүн ээлеген микрофинансылык уюмдардан айырмаланып, кредиттик союздар эгерде кошумча лицензиясы бар болсо, чет элдик валютада да кредиттерди берүүгө укуктуу. Аманаттарды тартууга укугу бар микрофинансылык компаниялардан тышкары, микрофинансылык уюмдардын кардарларын кредиттөө улуттук валютада жүргүзүлөт.

Кредиттик союздардын эң негизги артыкчылыгы катары башкаруунун тунуктугун белгилесек болот. Бардык маанилүү чечимдер жетекчилер тарабынан эмес, кредиттик союздун катышуучуларынын жалпы чогулушунда бардык катышуучулар ортосунда кабыл алынат.

КРЕДИТТИК СОЮЗДАР ИШКЕ АШЫРУУЧУ ОПЕРАЦИЯЛАР

Кредиттик союздардын эң негизги ишмердүүлүгү болуп, албетте, кредит берүү саналат. Тактап айтканда, кредиттик союздар өз катышуучуларына кредит берүү менен алектенет. Ошондой эле кошумча лицензия бар болгон учурда кредиттик союз өз катышуучуларынан улуттук жана чет элдик валюталарда аманаттарды тартууга, өз атынан чет өлкө валютасын сатып алууну жана сатууну жүзөгө ашырууга жана башка лицензияда көрсөтүлгөн кошумча операцияларды жүргүзүүгө укуктуу.

КРЕДИТТИК СОЮЗДАР КИМДЕРГЕ КРЕДИТ БЕРЕ АЛАТ?

Кредиттик союздан насыя алгысы келген жаран кредиттик союздун катышуучусу болуусу керек. Ал үчүн кредиттик союзга кабыл алуу тууралуу өтүнүчү менен кагаз түрүндө кайрылуу керек. Кайрылуу кабыл алынган соң кредиттик союздун башкармалыгы бир айдын ичинде кредиттик союзга кабыл алуу же кабыл албоо тууралуу чечимин чыгарат. Оң чечим кабыл алынган учурда кредиттик союздун уставында аныкталган өлчөмдө минималдуу пай төлөмүн төлөө керектелет.

Пай төлөмү акча түрүндө гана төлөнөт жана ал кредиттик союздун мүчөсүнүн кредиттик союздун капиталына үлүшү болуп эсептелет. Пайдык төлөм кредиттик союздун мүчөсүнүн менчиги болуп эсептелет жана ага кредиттик союздун пайдасынын бөлүгүн дивиденд түрүндө алууга укук берет. Дивиденддер финансылык жылдын жыйынтыгы боюнча таза пайда бар болгон учурда жана бардык чыгымдар, милдеттүү төлөмдөр жабылгандан кийин, кредиттик союздун талап кылынган резервдери түзүлгөндөн кийин, катышуучулардын жалпы чогулушунун чечимине ылайык төлөнөт. Кредиттик союздун мүчөлөрүнө дивиденддерди эсептөө алардын пай төлөмдөрүнүн өлчөмүнө пропорционалдуу жүргүзүлөт.

КРЕДИТТИК СОЮЗДУН КАТЫШУУЧУСУНУН УКУКТАРЫ ЖАНА МИЛДЕТТЕРИ

Кредиттик союздарда корпоративдик башкаруу принциби иштейт, башкача айтканда, ар бир катышуучу кредиттик союздун ишмердүүлүгүн башкарууга катышат.

Кредит алуу укугунан сырткары кредиттик союздун катышуучусу төмөнкү укуктарга ээ:

• Кредиттик союз сунуштаган кызматтарды пайдаланууга;
• Кредиттик союздун жалпы чогулушуна катышууга, ошону менен кабыл алынуучу чечимдерге добуш берүү аркылуу кредиттик союздун ишмердүүлүгүн башкарууга катышууга;
• Кредиттик союздун башкармасынын, байкоо кеңешинин, кредиттик комитетинин, текшерүү комиссиясынын жана башка курамына тандалууга;
• Белгиленген тартипте кредиттик союздун пайдасынын бөлүгүн алууга (дивиденддер түрүндө).

Кредиттик союздун катышуучулары төмөнкүлөргө милдеттүү:

• Кредиттик союздун уставынын жоболорун аткарууга;
• Кредиттик союздун катышуучуларынын жалпы чогулушунун чечимдерин аткарууга;
• Алынган кредитти жана кредит боюнча пайыздарды өз убагында кайтарууга.

КРЕДИТТИК СОЮЗДАРДЫН ПАЙЫЗДЫК ЧЕНДЕРИ

Пайыздык чендердин өлчөмү кредиттик союздун катышуучуларынын жалпы чогулушунда бекитилет. Белгилей кетсек, башка банк эмес финансы-кредиттик уюмдардын пайыздык чендерине салыштырмалуу кредиттик союздарда пайыздык чендер төмөн. Мисалга, 2018-жылдын 31-мартына карата кредиттик союздардын кредиттери боюнча орточо пайыздык чен 27,19 пайызды түзгөн. Ал эми жогоруда көрсөтүлгөн датага карата микрофинансылык уюмдардын кредиттери боюнча орто ченемдүү пайыздык чен 30,83 пайызды түзгөн.

КРЕДИТТИК СОЮЗДАР КЕЛЕЧЕКТЕ

Кыргыз Республикасында микрокаржылоо секторун өнүктүрүүнүн 2018-2021-жылдарга каралган негизги багыттарына ылайык, мыйзамдуулукту жана эл аралык практиканы колдонуу менен кредиттик союздар тармагындагы көзөмөл жана жөнгө салуу системасын өркүндөтүү, калктын финансылык сабаттуулугун жогорулатуу жана башкалар боюнча ар кандай иш-чаралар каралган. Улуттук банк тарабынан кредиттик союздар системасынын туруктуу иш алып баруусун жана өнүгүүсүн камсыз кылуу максатында тийиштүү иш-чаралар көрүлүп келет.

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы