ДҮЙНӨ КООМЧУЛУГУН НЕС КЫЛГАН АКШдагы БАШ АЛАМАНДЫК
Дүйнө жүзү АКШдагы абалды кооптонуу менен күзөтүп турган маал. Вашингтондо 6-январда дүйнөнү дүрбөлөңгө салган окуя орун алды. Демократиянын ордосу делген бул өлкөдө президент Дональд Трамптын тарапташтары былтыр күзүндө өткөн президенттик шайлоонун жыйынтыгына, Жо Байдендин президент болуп бекитилишине каршы чыгып Конгресс жайгашкан Капитолий имаратын басып алышты. Окуяда төрт киши каза болду.
Окуянын чоо-жайы
АКШ Конгрессинин кош палатасы (эки палатадан турган парламент) 6-январда Жо Байдендин 2020-жылдын 3-ноябрында өткөн президенттик шайлоодогу жеңишин расмий түрдө бекитүү үчүн жалпы отурумга чогулган. Ага карата президент Трамптын тарапташтары митингге чыгып, нааразычылык маалында полицияны көзгө илбей, Капитолий имаратын басып алуу аракетине өтүшкөн. Отурум күтүүсүздөн үзгүлтүккө учурап, конгресстин мүчөлөрү Капитолийден чыгып кетишкен. Митингчилер коопсуздук күчтөрүнүн каршылыгына карабастан имаратка кирип, Конгресстин кош палатасынын өкүлдөрү отурган залдын эшиктерин, терезелерин талкалашкан. Окуяда ок атылып, көз ачыштырган газ колдонулган. Жалпы 4 адам каза болгону айтылууда. Мындан улам Вашингтондун мэри Мюриэл Баузер 21-январга чейин өзгөчө кырдаал режимин киргизди. Полиция төрт сааттан кийин гана митингчилерди имараттан чыгарды.
Баш аламандыкка Жоржия штатындагы Сенатка болгон шайлоонун экинчи айлампасында “Демократтар” партиясынын талапкерлери утканы себеп болгон. Эми “демократтар” Ак үй, Сенат жана өкүлдөр палатасы саналган Конгрессти башкарат. Буга чейин “Республикачылар” Сенатты 2014-жылдан тартып башкарып келген (Сенат 100 мүчөдөн турат. Ар бир штаттан калктын санына карабастан 2ден сенатор 6 жылдык мөөнөткө шайланат). Шайлоодон кийин Байден өзү каалаган реформаларды жана саясатты жүргүзө алары белгилүү болду. АКШда президент каалагандай саясат жүргүзүү үчүн мыйзам чыгарган бийлик бутагынын колдоосу зарыл. Эгерде “Республикачылар” Сенатта көпчүлүк орунга ээ болуп калса, “Демократтардын” мыйзамдары өтпөй калышы ыктымал эле.
Митингчилер тарабынан Капитолийге чабуул жасалардан мурдараак Ак үйдүн жанында Дональд Трамптын тарапташтарынын нааразычылык митинги өтүп, анда президент Трамп да сөз сүйлөп, өзү эч качан багынбай тургандыгын айтты. Бул нааразычылык иш-чарасына бир нече миң адам катышып, алар былтыр 3-ноябрда өткөн президенттик шайлоонун жыйынтыгы кайра каралышы керек деген талап коюшкан.
Трампты сүрөгөндөр нааразычылык акциясына чыгарын жар салган
Буга чейин президент Трампты колдоп-сүрөгөндөр Конгресс президенттик шайлоонун жыйынтыгын расмий бекитип жаткан маалда демонстрацияга чыгарын жарыялашкан болчу. Дональд Трамп президенттикте калуу үчүн болгон күчүн жумшаарын билдирип, “республикачыл” мыйзам чыгаруучуларды Конгресстин Жо Байдендин жеңишин расмий бекитишине каршылык көрсөтүүгө үндөп келген.
Анын тарапташтары анын 3-ноябрда шайлоодо олуттуу мыйзам бузуу болгондугу тууралуу билдирүүлөрүн колдоп, Вашингтондо каршылык акцияларын өткөрүүгө даярданып чыгышкан.
Кошмо Штаттарынын жаңы шайланган президенти Жо Байден баш аламандыкка Трамп күнөөлүү экенин айтып катуу сынга алды. Байден 20-январда ант берип, өлкөнүн 46-президенти катары кызматка расмий киришмекчи.
200 жылдан бери алгачкы ирет басылган Капитолий
Капитолий – Вашингтондо жайгашкан АКШ Конгрессинин борбору болуп эсептелет. Демократиянын символу аталган Капитолийдин 200 жылдан кийин кайра басып алынышы АКШнын тарыхында “кара тамга” менен жазылып калды. АКШнын мурдагы президенти Жорж Буш окуя абдан кейиштүү экенин айтып, шайлоонун жыйынтыгын мындай жол менен талашып, четке кагуу – демократия орногон мамлекетте эмес, артта калган өлкөлөрдө болорун кошумчалады. Мурдагы президент Барак Обама болсо бул абалды абийирсиздик жана уят күн катары тарыхта калат деп билдирди. “Республикачылар” партиясынан сенатор Марко Рубио Кытай менен Орусия сыяктуу мамлекеттер бул окуяга күлүп жатканын айтты.
Тарыхка кайтсак, 1814-жылы 24-августта Британия-Америка согушунда америкалыктардын жеңилишинен кийин британ аскерлери Вашингтон шаарын басып алышып, көптөгөн өкмөттүк имараттарды, анын ичинде Ак үй менен Капитолийди өрттөшкөн. Улуу Британия АКШнын тарыхында борбор калаа Вашингтонго жана Ак үйгө кол салууга жетишкен жалгыз өлкө болгон.
Дүйнө лидерлеринин реакциясы
Бул окуя АКШнын дүйнө жүзүндөгү союздаштарын дүрбөлөңгө салып, кээ бир өлкөлөрдүн чырагына май тамызды. Батыш лидерлери Кошмо Штаттар бүтүндөй дүйнө жүзү үчүн маанилүү болгон демократиянын үлгүсү катары өз кадыр-баркын калыбына келтириши керектигин билдиришти.
Германиянын канцлери Ангела Меркель кейигенин айтып, демократиянын негизги эрежеси – шайлоодон кийин жеңгендер жана жеңилгендер болушу керек экендигин баса белгиледи.
Ал эми Канада премьер-министри Жастин Трюдо канадалыктар Америка Кошмо Штаттарындагы демократияга жасалган чабуулдан улам терең тынчсызданып, кайгырып жатканын билдирген.
Түркиянын лидери Режеп Тайип Эрдоган окуяны “абдан таң калычтуу абал” деп баалады. Эксперттер башка өлкөлөрдөгү элдик толкундоолорду "демократия" деп колдоп келген АКШ бул ирет өзүндөгү толкундоону "терроризм" деп баалады деп сындашууда.
Жумабай Акимов
"Супер-Инфо" гезитинин материалдары жеке колдонууда гана уруксат.
Жалпыга таратуу "Супер-Инфо" гезитинин редакциясынын жазуу түрүндөгү уруксаты менен гана болушу мүмкүн.
