Күндүн алдында коргоосуз калбаңыз!

Алдыда жай мезгили. Аптаптуу күндөр адамга жагымдуу сезилгени менен, анын көзгө көрүнбөгөн коркунучтары да бар. Биздин терибизге тийген күн нуру жөн гана жылуулук тартуулабастан, теринин картайышын тездетиши мүмкүн. “Күндүн нуру ден соолукка пайдалуу” деген түшүнүк шарттуу гана туура. Анткени ультра сыя-көк нурлар белгилүү бир чекке чейин гана пайдалуу. Ал эми ашыкча тийген нурлар терини күйгүзүп, ДНКга зыян келтирет. Ошондуктан адистер SPF кремдерин колдонуу ар бир адам үчүн зарыл экенин эскертишет. Бул макалада күндүн териге тийгизген таасири, SPF кремдеринин иштөө механизми жана аларды туура тандоо боюнча айтып беребиз.

Күн нуру – жашоонун булагыбы же коркунучпу?

Күндүн нуру адамдын жашоосунда абдан маанилүү роль ойнойт. Ал организмде D витамининин иштелип чыгышына жардам берет, маанайды көтөрөт, иммунитетти чыңдайт. Бирок ошол эле учурда ультра сыя-көк нурларынын (UV-нурлардын) ашыкча таасири териге терс таасирин тийгизет.

Күндүн нуру үч түргө бөлүнөт:

– UVA-нурлары – тери клеткаларынын терең катмарларына кирип, алардын түзүлүшүн өзгөртөт. Натыйжада бырыштар пайда болуп тери эрте картаят.

– UVB-нурлары – теринин үстүнкү катмарын жабыркатат. Так ушул нурлар теринин күйүп кетишине жана рак клеткаларынын өсүшүнө алып келиши мүмкүн.

– UVC-нурлары – бул нурлар атмосфера тарабынан кармалып, жерге дээрлик жетпейт.

Сиз бул нурларды көзүңүз менен көрбөйсүз, сезбейсиз, бирок алардын таасири убакыт өткөн сайын билинет. Мисалы, Австралиянын Квинсленд университетинде жүргүзүлгөн изилдөөлөр көрсөткөндөй, SPF кремин үзгүлтүксүз колдонгон адамдардын териси 20 жылда 24 пайызга азыраак картаят. Башкача айтканда, күндөн коргонуу – бул жаштыктын да, ден соолуктун да кепилдиги.

SPF деген эмне жана ал эмне үчүн маанилүү?

SPF (Sun Protection Factor – күндөн коргоо фактору) – бул кремдин күн нурунан коргоо даражасын билдирет. Башкача айтканда, SPF 15, SPF 30 же SPF 50 сыяктуу сандар терини күндөн канча убакытка чейин коргой аларын көрсөтөт. Мисалы, эгерде териңиз күндүн алдында 10 мүнөттө кызарып кетсе, анда SPF 30 кремин колдонуунун жардамы менен ошол убакытты 30 эсе көбөйтө аласыз. Башкача айтканда, күндүн күйгүзүүчү таасири 5 сааттан кийин гана таасир эте баштайт.

Демек, күндөн коргонуу – бул жөн гана косметикалык маселе эмес, ден соолукка байланышкан олуттуу зарылчылык. Күндүн терс таасирине дуушар болбоо үчүн SPF 30-50 кремдерин күн сайын колдонуу керек.

Кремдеринин тарыхы: адамзаттын күн нуру менен күрөшү

Күндүн зыяндуу нурларынан коргонуу аракети жаңы нерсе эмес. Байыркы египеттиктер терини нымдаштыруу жана коргоо үчүн күрүч, жасмин жана роза майларын колдонушкан. Бирок заманбап SPF кремдеринин тарыхы 20-кылымдын башынан башталат.

1938-жылы швейцариялык химик Франц Грайтер алгачкы SPF кремин иштеп чыккан. Ал эми 1944-жылы америкалык фармацевт Бенжамин Грин аскерлер үчүн күндөн коргоочу май жасаган. Ушул кезден тарта күндөн коргоочу каражаттар өнүгүп, 1970-жылдары коммерциялык түрдө сатыкка чыга баштаган. Бүгүнкү күндө дүйнө жүзүндөгү илимий мекемелер SPF кремдеринин натыйжалуулугун изилдеп, аны күнүмдүк жашоодо колдонууну сунушташат.

SPF кремдери кандай курамга ээ жана алардын кантип тандоо керек?

Күн нурунан коргоочу кремдер негизинен эки түргө бөлүнөт:

1. Физикалык (минералдык) коргоочулар – күндүн нурларын чагылдырып, аларды териге киргизбейт. Мындай кремдердин курамында цинк оксиди жана титан диоксиди болот. Бул компоненттер аллергияга жакын жана сезгич терилүү адамдар үчүн сунушталат.

2. Химиялык коргоочулар – ультра сыя-көк нурларын сиңирип, аларды зыянсыздандырат. Курамында авобензон, октиноксат, оксибензон сыяктуу заттар бар. Бул кремдер териси майлуу адамдар үчүн ылайыктуу.

SPF кремдерин колдонуу канчалык натыйжалуу?

Күндөн коргоочу кремдердин эффективдүүлүгү боюнча бир катар илимий изилдөөлөр жүргүзүлгөн. Австралиянын Күндөн коргоо изилдөө институту 15 жыл бою 1600 адамга байкоо салып, күн сайын SPF крем колдонгон адамдарда теринин рак оорусуна чалдыгуу ыктымалдыгы 50 пайызга төмөндөгөнүн аныктаган.

Ошондой эле Америка дерматология академиясы SPF кремдери теринин картайышын 24 пайызга жайлатарын далилдеген. Бул көрсөткүч өзгөчө аялдар жана теринин жаштыгын сактоого кам көргөн адамдар үчүн маанилүү.

SPF кремди туура тандоо

SPF кремдерин тандап жатканда, биринчи кезекте теринин түрүнө көңүл буруу керек:

• Майлуу тери – жеңил, гель түрүндөгү же суунун негизиндеги SPF кремдер ылайыктуу. Алар терини кошумча майланыштырбайт.

• Кургак тери – нымдаштыруучу курамы бар (гиалурон кычкылы, алоэ вера, глицерин) SPF кремдери жакшы.

• Сезгич тери – цинк оксиди жана титан диоксиди бар минералдык SPF кремдери терини дүүлүктүрбөйт жана коопсуз.

• Жаш балдар үчүн – атайын бала терисине ылайыкташкан, жыты жок жана гипоаллергендик SPF кремдерди тандаган оң.

SPF кремди колдонуунун негизги 4 эрежеси

1. Кремди сыртка чыгардан 15-30 мүнөт мурун сүйкөө керек. Бул убакыт аралыгында крем териге сиңип, эффективдүү иштей баштайт.

2. Ар 2 саат сайын кайра сүйкөө зарыл. Себеби крем териге жакшы сиңсе да, тердегенде, жуунганда, колду сүрткөндө анын таасири азаят.

3. Жаан-чачындуу күндөрдө да колдонуңуз. Бул эң маанилүү эрежелердин бири! Көптөр SPF кремди күн тийген күндөрү гана колдонушат. Бирок булуттар UV-нурларынын 80 пайызын өткөрүп жиберет, демек, териңиз күнгө күйүп жатканын байкабай каласыз.

4. SPF 30 же андан жогору деңгээлдеги крем тандаңыз. Эгерде сиз күнгө көп чыксаңыз, SPF 50 креми сиз үчүн эң ылайыктуу.

Эгерде SPF крем колдонбосо эмне болот?

Жай мезгилинде SPF крем колдонбогон адамдардын терисинде төмөнкү көйгөйлөр жаралышы мүмкүн:

 Тери күйөт – күн нуру теринин үстүнкү катмарын күйгүзүп коёт, натыйжада кызарып, оорутушу мүмкүн.

 Теринин картайышы тездейт – бырыштар эрте пайда болуп, теринин ийкемдүүлүгү жоголот.

 Гиперпигментация – териде күрөң тактар, сепкилдер пайда болот.

 Тери рагынын коркунучу жогорулайт – UV-нурларынын таасири теринин клеткаларынын мутацияланышына алып келиши мүмкүн.

SPF – күндөн коргоонун жөнөкөй жолу

Күндөн коргонуу – бул жаш куракка же аял-эркек деп карай турган нерсе эмес, ар бир адам үчүн маанилүү күнүмдүк адат болушу керек. SPF кремдери теринин сулуулугун жана саламаттыгын сактоонун эң жөнөкөй жана натыйжалуу ыкмасы. Күндүн нуру бизге жарык жана жылуулук тартуулаганы менен, ашыкча дозасы жашообузга коркунуч жаратышы мүмкүн. Ошондуктан азыртан баштап терибизге кам көрүүнү адатка айландырып, күн нурунан туура коргонолу!

P.S. Макала Австралиянын Квинсленд университетинде жана АКШнын Онкологиялык дерматология институтунда жүргүзүлгөн илимий изилдөөлөргө таянып жазылды. 

Адина Муктар