Ибрахим Раисинин каза болушу: Эми Иранда эмне болот?

Ирандын президенти Ибрахим Раиси каза болгондон кийин анын милдетин убактылуу анын биринчи орун басары, өлкөнүн вице-президенти Мохаммад Мохбер аткарып жатат. 50 күндүн ичинде ал мамлекет башчысын шайлоону уюштурушу керек. Бирок рухий күчтүн мураскерлиги, тагыраак айтканда, ким жаңы Улуу Аятолла боло алат деген суроолор көбүрөөк. Буга чейин Раиси бул кызматка мүмкүн болуучу талапкерлердин бири деп эсептелген.

Ирандын саясий структурасы кандай?

1. Иран Ислам Республикасындагы негизги бийлик президентке эмес, руханий лидерге – Улуу Аятоллага таандык. Бүгүн бул кызматты 85 жаштагы Али Хаменеи ээлейт, ал Ирандын экинчи эң жогорку лидери. Анын мурунку башчысы, Улуу Аятолла Рухолла Хомейни 1979-жылдагы Ислам революциясынын лидери болгон.

2. Ирандын Жогорку лидери фатва берүү укугу менен руханий лидердин функцияларын аткарат, өлкөнүн президенти анын алдында жооп берет, аткаруу бийлиги анын колунда, ал жогорку башкы командачы жана генералды аныктайт. Кошумчалай кетсек, дал ушул Жогорку Аятолла сот бийлигин, Ирандын көзөмөл органын дайындайт, ал бийликтин үч бутагынын каалаганынын чечимине бөгөт коё алат.

3. Жогорку Аятолла атайын кеңеш тарабынан шайланат. Ал эми жакынкы убакка чейин Али Хаменеи каза болгон учурда бул кызматка мүмкүн болгон эки талапкер аталып келген. Алар: анын уулу Можтаба Хаменеи жана Ибрахим Раиси болгон.

Раиси өлгөндөн кийин Ирандын саясий багыты өзгөрөбү?

Раисинин ордуна ким президент болуп келбесин, Али Хаменеи Жогорку Аятолла болуп турганда Ирандын тышкы саясатына эч кандай таасир этпейт. Президенттикке мүмкүн болуучу талапкерлер көп болушу ыктымал, бирок Жогорку Аятолла жактырган талапкер жеңет деп болжолдонууда. Ошол эле учурда ал Али Хаменеинин уулу Иранда бийликти мураска өткөрүп берүүгө жол берилбегендиктен бул кызматка талапкер боло албайт.

Анын үстүнө Ирандагы азыркы кырдаалды эске алганда, тышкы саясаттын курсун түп-тамырынан бери өзгөртүү жакынкы 5-6 жылда мүмкүн эмес.

Маанилүү нерсе, эксперттердин пикири боюнча иран лидеринин трагедиялуу өлүмү БРИКС өлкөлөрүнүн бирдиктүү валютасы боюнча иштөө багытына таасир этпейт. Региондун туруктуулугу ушундан көз каранды, бул рыноктун зарылчылыгы. Ошол эле маалда шайлоо кандай болорун алдын ала айтуу кыйын.

Раисинин өлүмү тууралуу эмнелер белгилүү?

Ибрахим Раиси 63 жашында авиакырсыктан каза болду. Ал 19-майда Азербайжандын президенти менен жолугушуудан кийин кайтып келе жатканда ал отурган тик учак эки өлкөнүн чек арасында кулап түшкөн. Борттогулардын баары каза болгон. Ирандын Конституциясына ылайык, президент каза болгон учурда анын милдетин биринчи орун басары убактылуу аткарат. Раиси президент болуп 2021-жылдан бери иштеп келген. 2024-жылдын 1-январында Иран БРИКСке мүчө болгон.