Жакында эле Жогорку Кеңештин депутаты Курманкул Зулушев "Мамлекеттик түзүлүштү аныктоо боюнча референдумду дайындоо тууралуу" мыйзам долбоорун демилгеледи. Бул мыйзам долбоору коомдук талкууга коюлду.
Мыйзам долбоору референдум өткөрүп, жарандар президенттик республиканы же парламенттик республиканы тандап алуусуна багытталган. Зулушевдин бул демилгеси коомчулукта кызуу талкууланып жатат.
SUPER.KG порталы "Депутаттардын бири күзүндө парламенттик шайлоо менен катар мамлекеттик башкаруу формасын тандоо боюнча референдум өткөрөлү деп мыйзам долбоорун талкууга койду. Парламенттик башкарууну көздөй бараткан Кыргыз өлкөсүн мындай референдум кайра артка, президенттик башкарууга алып кетпейби?" деген собол салды.
Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты Алмамбет Шыкмаматов бул демилге ишке ашпай турганын айтты.
“Азыркы кырдаалда, трагедиядан кантип чыгарыбызды билбей, элдердин кабыргасы кайышып, кыйналып турганда мындай демилгени сунуштаган туура эмес. Менин оюмча, ал киши бул демилгесин артка кайтарып алат деп ишенем.
Парламенттик же президенттик башкаруу боюнча кеп болуп калгандан кийин, бул тууралуу айта кетишибиз керек. Азыркы учурда бизде парламенттик башкаруу дегендер чоң жаңылышат. Азыр биз жашап жаткан систем президенттик-парламенттик систем. Президент супер укуктарга, парламент номиналдуу эле укуктарга ээ. Ошондуктан эң башкы саясий фигура президент. Башкы скрипканы азыр президент ойнойт. Бардыгы президенттин эркине, каалоосуна, чечимине байланган. Парламент, өкмөт дагы президенттин чечимдеринен көз каранды. Ошондуктан бизде президенттик-парламенттик башкаруу системи.
Ал эми толук кандуу парламенттик систем болсо, шайлоодо өтүп келген партиянын лидери Конституциянын негизинде премьер-министр болот. Ал шайлоодо элдин добушун алып келген партиянын лидери катары автоматтык түрдө өкмөт башчы болот. Аны коалиция урап калып, кандайдыр бир саясий чайкоочулуктун негизинде парламент шантаж кылып, эч качан кызматтан кетире албайт. Ал аткаруу бийлигинин башына келип, ага парламенттик шайлоодо элге берген убадаларын аткарууга мүмкүнчүлүк түзүлөт.
Премьер-министрдин укугу абдан кенен болот. Ал парламенттин астына жылына бир же эки жолу отчёт берип турат. Бюджетти кабыл алганда, министрлерди кызматка койгондо жана башка көйгөйлүү маселелер боюнча парламентке келип, жеке өзү тикелей дискуссияларга катышат. Айтор, парламенттеги талкуулар аркылуу эл дагы бийликтин иштешин ачык-айкын көзөмөлдөп тура алат, анткени парламенттик аянтча ачык жана айкындуу. Ошентип мамлекетте эмне болуп, кандай чечимдер кабыл алынып, кандай дискуссия болуп, саясий күчтөр кандай идеяларды көтөрүп жатканынын бардыгын эл парламенттик аянтча аркылуу көрүп турат. Ушуну парламентаризм деп атайт. Парламентаризм системи элге жакын систем болуп саналат. Мына кечээ күнкү парламент эки аптага кетип калды эле элдер “Парламент кайда?” деп ызылдай башташты. Ошол маалда эл Саламаттыкты сактоо министрлигинин башкармалыгынын жетекчисинен, шаардын комендантынан бүдөмүк маалыматты гана алып турдук. Кечээ парламентте бир күн кечке талкуу болду эле, элдин көзү ачыла түштү. Баары бир депутаттар аздыр-көптүр эл айткан суроолорду берип жатышты. Депутаттар эл арасында жүрүшөт. Элдерге жолугушат, аларга элдер көйгөйлөрүн айтышат.
Президенттик башкарууда мамлекет башчы кааласа элге чыгат, каалабаса чыкпай коёт. Баары бир адамдын чечимине байланыштуу болуп калат. Күнөө президентте эмес, системде болуп калат. Бүт дүйнө жүзү элдик бийлик орнотобуз деп парламентаризм системин көздөй жылып жатса, биз тескерисинче президенттик башкарууга кетебиз деп жатабыз. Президенттик башкаруу түздөн-түз эле үй-бүлөлүк, диктатордук режимге алып барат. Менин оюмча, эл кайра буга жол бербейт. Ооба, парламенттин сапаты начар, аны моюнга алышыбыз керек. Бирок битке өчөшүп, көйнөктү өрттөгөн болбойт. Парламентаризм системинен баш тартпай, тескерисинче аны өнүктүрүшүбүз керек. Шайлоодо жеңип келген партиянын лидери туруктуу, күчтүү премьер-министр болгон систем керек. Парламентте азчылыкты түзгөн, бирок ачуу чындыкты премьер-министрдин бетине айтып турган күчтүү оппозициясы бар систем керек. Шайлоочулар добушту партияга эмес, партиялык тизмедеги инсандарга тикелей берсе, парламенттик сапат кадимкидей оңолот. Муну преференциалдуу шайлоо эрежеси деп коёт, ошого өтүшүбүз шарт”, - дейт экс-депутат.
Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты Алмамбет Шыкмаматов бул демилге ишке ашпай турганын айтты.
