Кимге орозо кармоого болбойт, кайсы учурда орозо бузулбайт?... Орозо кармоо боюнча дарыгердин кеӊештери

Эртең, 24-апрелде Орозо айы башталат. Кардиолог, медицина илимдеринин кандидаты Абдимиталип Халматов орозо кармоодогу эрежелер, кайсы учурда орозо бузулат, кандай тамактануу керек деген суроолорго жооп жазган. Мындан тышкары ал орозо аркылуу ден соолукка кам көрүү жөнүндө төмөнкүдөй кеңештерин айтты. Халматов белгилегендей, орозо – бул диета сактоо же болбосо арыктоо үчүн медициналык сунуш эмес. Бул Исламдагы 5 парздын бири.

"Орозо айы адам баласын сабырдуу жана мээримдүү кылуу менен бири-бирибизге болгон мамилени да чыӊдайт жана бизди кѳп дартка чалдыктырып жаткан стресстен да айыктырат. Орозо – бул тамак жактан гана чектелүү болуп калбай моралдык, руханий жактан бүтүндөй тазалануу да болуп саналат.

Бирок ѳзүнүн оор абалына карабай, кээде биз дарыгерлер тыюу салганыбызга да кулак салбай кѳпчүлүк бейтаптарыбыз дагы орозо кармаганга аракет кылышат. Ошондуктан биз
дарыгерлер орозо айында ѳзүбүздүн карамагыбыздагы бейтаптарга камкордугубузду күчѳтүүбүз зарыл. Ооорулардын кайрылуусунда алардагы ѳнѳкѳт оруулардын (жүрɵк кан
тамыр ооруулары, гипертония, андагы криз абалы, кант диабети, кан басымдын кескин тɵмɵндɵп кетүүсү, эсин жоготуу жана башка) козголушундагы абалдарда тезинен жардам кɵргɵзүүгɵ даяр болушубуз керек.

Ошондуктан орозо кармоого ниет кылган бейтаптарга эскертип кетели. Орозонун алдынан, албетте, ѳзүңɵрдүн дарыгериңерге кайрылып, текшерүүдѳн ѳтүп, керектүү кеңештерди алып жана ичип жаткан дары-дармектерди да тактап, аларды кайсыл убакта, кандай дозада ичүүнү билип алууңуз сунушталат. Эгерде орозо кармаган адамдын абалы медициналык жардамга муктаж болсо, анда бейтап тезинен орозону токтотуусу зарыл", - деп билдирет Халматов.

Ошондой эле ал акыркы убактардагы изилдѳѳлѳргѳ таянып, бир айлык кармалган орозо организмге эбегейсиз чоң пайда келтирери аныкталып келе жатканына токтолду:

☑ Организмге тамактардын убактылуу жетишсиздиги жана клеткалардагы тамактын азайышы алардын жашоосун узартууга ѳбѳлгѳ түзүп, андагы клеткалардын ичиндеги аутофагия – жараксыз митохондриянын кайра жаңыланышына алып келет, эскирген клеткаларды болсо жаңы клеткалардын пайда болуусундагы курулуш материал катары колдонулат. Бул функция биринчи болуп митохондрияга бай болгон жүрѳктүн клеткаларында катталып адамдын ѳмүрүн узартуугу зор шарт түзѳт.

☑ Адам баласы тамаксыз калганда 8 сааттан кийин гана кошумча тамакка муктаждыгы башталат. Эгерде аш-казанга тамак кирбесе, анда биринчи болуп организм канттын запасы болгон глюкогенди пайдаланат. Анын запасы организмде аз болгондуктан, кийинки пайдалануучу заттар: май, жаңы башталып келе жаткан ар түрдүү патологиялык клеткалар (киста, операциядан калган жара, спайкалар, рак, жана башка ушул сыяктуу илдеттерди) организм энергия катары колдонот. Бул болсо органдардын жашарышына алып келет.

☑ Орозо убагында белоктук арыктоо (белковые голодание) болбойт. Себеби организм ѳзүндѳгү белокту 3-4 апта ачка жүргѳн убакта гана пайдалана баштайт.

☑ Орозонун келиши - бул организмдеги процесстердин калыбына келтүрүүнүн убагына туура келет экен. Себеби “биоритм” - толук калыбына келишине тоскоол болгон бир чоӊ фактор - тамак болуп эсептелет. Ошондуктан тамак сиңирүү функциясы убактылуу токтогон убакта организм ѳзүн-ѳзү тезирээк толук калыбына келтирип алат. Орозо - организмдеги биоритмди машыктырат, ошону менен иммунитетти көтөрөт, адамды жашартууга да зор өбөлгө түзөт.

☑ Ашказанга эртеден кечке чейин тамак кирбеген соң организм тамак сиңирүү функциясынын ордуна башка милдетти башкача айтканда, денедеги бүткүл жаман илдеттерди чыгаруу, тазалоо функциясын ишке салат. Орозо убактысы 12-14саат – бул тамактын ооздон кирип жоон ичегиге жеткенге чейинки убакыт болуп эсептелеп, ушул убакыттын ичинде ашказан, ичегилер толугу менен эс алат. Ашказандагы кислотанын азайышынын натыйжасында андагы жара (язва) ооруларынын пайда болуу ыктымалы да азаяат, а бар болгон жаранын тезинен айыгып кетүүсүнɵ да зор шарт түзүлɵт.

☑ Орозо убагында боордун тазалоо функциясы он эсеге көбөйүп организмдеги ууларды чыгуусун тездетет. Мындай мүмкүнчүлүккɵ бир дагы укол же таблеткалар ээ болбойт.

☑ Ороза кармаган 20-35 жаштагы аялдарда кандагы пролактин 80 пайызга азайган. Ошондуктан окумуштуулар төрөгөн аялдарга орозону токтотуусун буюрган. Себеби бул гормон энедеги сүттү иштеп чыгаруу фунциясына ээ. Ал эми боюна бүтпɵй жүргөн жаш аялдарга болсо пролактиндин кандагы азайышы алардын балалуу болушуна зор мүмкүнчүлүк жаратат.

☑ Кош бойлуулук - бул медициналык оорууга кирбейт. Бирок Пайгамбар Мухаммед (с.а.в.) айткан: “Балалуу жана кош-бойлуу аялдар орозо кармабасын, себеби Кудай жаш баланын же эненин ичиндеги наристенин кыйналышын каалабайт”.

☑ Адамдын терисиндеги майда ооруулар орозо убагында организмдеги суюктуктун азайышынын натыйжасында айыгып кетүүсү жана ɵнɵкɵт тери ооруулардын жакшы жакка ɵзгɵрүүсү да далилденген.

☑ Аллергия ооруулары орозо кармаган убакта кескин түрдө азаят, себеби аллерголог дарыгерлер да өздөрүнүн бейтаптардагы оорууну айыктыруу үчүн биринчи кезекте эле аларды катуу диетага отургузушат.

☑ Орозо өттөгү жана бөйрөктөгү таштардын пайда болуусун да кескин азайтат, себеби орозо кармоо заарадагы кальцийдин азайышына, натрий менен калийдин кѳбѳйүшүнѳ жакшы шарт түзүп берет.

Орозону кармоодо акыркы убактарда медициналык эмдѳѳлѳрдүн кайсыларына уруксат жана кайсыл эмдѳѳлѳр орозону ачып жиберет?

Орозо бузулбайт:

☑ Медициналык эмдөө: теринин астына п/к, булчуңга в/м жана тамырга в/в жасалуучу уколдор;
☑ Эмдөө (шприц) аркылуу анестезия жасоо;
☑ Ооруну сездирбөө (анестезия, наркоз);
☑ Дем кысылуусуна каршы оозго чачылуучу спрей (астма, бронхит оорунун кармап калуусу);
☑ Тилдин астына салынуучу таблетка жана спрей (жүрɵк оорунун кармап калуусу, стенокардия, инфаркт,
кан басым);
☑ Мурунга чачылуучу спрей (аллергияга каршы);
☑ Артерия-кан тамырга катетер коюу;
☑Коронарография жана ангиография;
☑Компьютердик томографиянын бардык түрү (контрасттары менен дагы мүмкүн);
☑ Эркектердин жыныстык мүчөсү аркылуу кирүүчү контраст, дарылар жана аны текшерүүчү
жабдуулар:
☑ Аялдын жыныстык мүчөсү аркылуу куюлуучу дарылар жана аны текшерүүчү жабдуулар;
☑ Кулакка дары тамызуу (эгерде кулактын пардасында тешик болбогон болсо);
☑ Теринин үстүнө сүйкөлүүчү май, крем жана дарылар;
☑ Кан берүү (алдыруу), хижама жасатуу;
☑ Анализ үчүн бейтаптан кан алуу.

Орозо бузулат:

☑ Медициналык эмдөө, эгерде ал дарылар адамдын алсыздыгын жакшыртууга байланыштуу
болсо (глюкоза, гормондор, витаминдер жана башка ушул сыяктуулар);
☑ Гастроскопия жана эндоскопиялык текшерүүлѳр жана алар аркылуу дарылардын куюлушу;
☑ Арткы ичеги жактан текшерүү жана алар аркылуу дарыларды куюлушу;
☑ Артка свечаларды коюу (мисалы, геморрой оорусунда);
☑ Клизма жасатуу;
☑ Гемодиализ;
☑ Таблетка жана капсулаларды ичүү;
☑ Кулакка дары тамызуу (эгерде кулактын пардасында тешик болгон болсо).

Кайсы оору менен ооруган бейтаптарга орозо кармоого болбойт?

☑ Инсулин алып жаткан (1-чи типтеги) абалы оор бейтаптар;
☑ Канты тезинен түшүп же кескин кɵтɵрүлүп кетүүчү ооруулар;
☑ Башка адамдын жардамына муктаж болгон оор абалдагы бейтаптар;
☑ Жүрөк кемчилигине чалдыккан ооруулар (сердечная недостаточность);
☑ Инфаркт жана инсультка чалдыккан оор абалдагы бейтаптар;
☑ Оор абалдагы гипертония (кан басымы жогору болгон) ооруулар;
☑ Боор жана бɵйрɵк жетишсиздигине чалдыккан бейтаптар (гемодиализ);
☑ Бардык өнөкөт (хроник) ооруулардын кайталаныш (обострения) убагы;
☑ Бардык инфекциялык (жугуштуу) ооруулар (Коронавирус да кирет);
☑ Психикалык ооруулар;
☑Кош бойлуу жана балалуу аялдар;
☑ Жашы улуу ѳзүн-ѳзү камсыз кыла албагандар жана жаш бойго жетпеген ѳспүрүмдѳр.

Орозодо эмнеден сактануу зарыл?

Орозо убагында чоң күч иштете турган жумуштарды азайтуу же жеӊилдетүү зарыл, машыктыруучу залдарды (футбол, волейбол, күрөш жана башкаларды) токтотуу да сунушталат. Күндүн ысыган мезгилинде дене дем ала турган, пахтадан даярдалган ак же боз кийимдерди кийүү керек болот, баш-кийим - албетте, жеңил калпак же шапке кийип жүрүӊүздɵр. Күндүн ысык убагында абада сыртта азыраак болууга аракет кылыңыздар, көпчүлүк убакта кондиционери бар бɵлмɵлɵрдɵ болуу зарыл. Бирок шамалдап ооруп калуудан сактануу үчүн кондиционердин түз тийип турган шамалынын астында көп убакытка олтурбаӊыздар. Саарлыктан кийин кɵп тамак жебеген адамдар багымдаттан кийин бир аз уктап алуусу да орозону жеӊилдетет. Орозо убагында күндүзү саат 14:00дөн – 17:00ге чейинки аралыкта 40-60 мүнөткө чейин уктап эс алуу да организмге чоӊ пайда келтирет.

Орозо айында кандай тамактануу керек?

Орозо убагында мүмкүн болушунча тамактарды жѳнѳкѳйлѳтүүгѳ аракет кылыңыздар. Тамак бул айда канчалык аз желсе, организм үчүн да ошончо көп пайда болот. Кечке чейин ачка калган ашказанды ооз ачуу убагында бир заматта толтуруп алуу да организмге терс таасирин тийгизет. Иптарды суу жана 3 даана курма менен ачкан медицина жактан дагы сунушталат. Себеби окумуштуулардын айтуусу боюнча, курманын курамында 60-65 пайызга чейинки организмге тез сиңүүчү фруктоза бар. Фруктозанын кадимки канттан айырмасы, ал кандагы кантты тезинен кɵтɵрүп жибербейт жана ашказан тамак системин толугу менен иштей башташына шарт түзөт. Суу, айран, жаӊы жасалган компот жана кѳк чайды көбүрөөк ичүү сунушталат, себеби суюктуктун суткалык нормасы дени сак адамдар үчүн 2,5-3 литрге чейин болуусу зарыл, андан тышкары жер-жемиш, салаттардан да иптар убагында кɵбүрɵɵк колдонуӊуздар. Орозодо суткасына бир жолу жакшы тамактануу зарыл. Саарлыкка жумуртка, майсыз эттерди, балык, тооктун этин, түрлүү кашаларды, буурчак, жаңгак, банан, сунушталат. Куурулган, майлуу жана туздуу тамактарды, кантты, ар түрдүү таттуу тамактарды, минералдык сууларды, колдонбоого аракет кылыӊыздар.

Автор: Кызжибек Раимова