Орусиянын президенти Владимир Путин менен Тажикстандын президенти Эмомали Рахмон Кыргыз-Тажик чек арасындагы абалды талкуулашы күтүлүүдө. Билдирүүгө ылайык, эки өлкөнүн президенттери 8-майда жолугушат. Мындан тышкары 9-майда Москвадагы Кызыл аянтта өтө турган Жеңиш парадына Эмомали Рахмон катышат.
Бул чакыруу азыркы тапта интернет колдонуучуларынын кызуу кебине алынууда. Алар кыргыз тараптын катышуусу жок Кыргыз-Тажик чек арасын талкуулоону түшүнбөй жатышканын билдиришүүдө.
Мындан улам SUPER.KG порталы саясат таануучу Марс Сариев менен маектешти. Сариевдин айтымында, Путин Рахмонду чек ара чырына байланыштуу суракка чакырып жатат.
- Тажикстандын президенти Орусияга барып, Владимир Путин менен Кыргыз-Тажик чек ара маселесин талкуулайт деп орус басылмалары жазып чыгышты. Ал эми президенттин маалымат катчысы Галина Байтерек бул жолугушуу чек ара чыры чыга электе эле белгиленген деп айтып жатат. Бул кайчы маалыматтарды кандай түшүнсөк болот?
- Мүмкүн мурун ошондой сүйлөшүү болгон. Бирок байкасаңыз, азыр Рахмондон башка эч ким Москвага барбайт. Балким, Рахмон деле бармак эмес, анткени Жеңиш күнүнө карата Орто Азиядан бир дагы президент ал жакка барбайт. Бул чакырууну Орусия Орто Азияда өзүнүн аброюн жоготуп, Кыргыз өлкөсү башка жакка бурулуп кетип жатканын билип, сезип тынчсызданып жатат деп түшүнсөк болот. Чынында эле биздин элдин көңүлү Түркия, Өзбекстан мамлекеттерине бурулуп бара жатат. Анткени Казакстан кошулган бул өлкөлөр Кыргыз өлкөсүндө болгон трагедияга кайдыгер карабай, жакшы жардам беришти. Мындан улам мен Владимир Путин Эмомали Рахмонду күнөөлүү тарап катары чакырып жатат деген пикирдемин. Анда Путин Казанда ЕАЭБдин кеңешмеси, Дүйшөмбүдө ЖККУнун кеңешмеси өтүп жаткан кезде Тажикстандын президентинин согуш баштап жибергенин талкуулап, аны суракка алат. Себеби Орто Азияны Орусия ушул окуя үчүн жоготуп жатат.
- Тажикстан өз алдынча мындай чоң чыр чыгара алмак эмес. Рахмондун ишенгени Орусия болуп, алар колдогон үчүн ушундай коогалаң чыгып кетти деп айтылган пикирлер бар. Ошондо бул пикирлер суу кечпей калабы?
- Жок, бул маалымат деле туура. Себеби орус бийлиги чырга ачык жардам бербесе дагы кырдаалга үн катпай, кайдыгер карап койду. Бул тууралуу Мария Захаров деле "биз паузаны кармадык" деп айтып жатат. Андан кийин эле Турция кийлигишкенден кийин баары башкача болуп кетти. Бул тууралуу хронологияны деле карап көрсөңөр болот. Мурун орус бийлиги деле айткандай болду, бирок анткен менен аларда чоң күч бар да. Алар мунун баарын заматта эле токтотуп коё алмак. Чынын айтканда, чырды коңшу өлкөлөр токтотууга чоң салым кошту. Азыр Тажикстан утулуп жатканда Орусия унчукпай койгону үчүн уят болуп жатат. Ошого Орусия өзүнүн намысын сактоого тырышып жатат. Бир жагынан тажик эли "Орусия бизди колдоп, эч кимди чакырбай, бир эле биздин башчыбызды чакырды" деши мүмкүн. Бул караңгылык. Орусия азыр көп жерден утулуп жатат. Карабахта утулду, Украинада утулду башка жакта да утулуп жатат. Алар максатына жетпейт. Орусиянын абройлук жоготуулары өтө чоң.
- Негизи Орусияга баш ийген мамлекеттер караңгылыкта, башчылары алмашпай, Европага салыштырмалуу өнүкпөй жашап келет. Буга Тажикстан, Түркмөнстан мисал. Ошондой эле Ислам Каримов деле көзү тирүү болсо, бийликти бермек эмес. Ал каза болгонуна байланыштуу бийлик Шавкат Мирзийоевге өттү. Ал эми Кыргыз өлкөсү элдик толкундоолордун натыйжасында, башчыларын тынымсыз алмаштырат. Ал жагынан биздин эл алдына эч бир мамлекетти салбасы анык. Акыркы учурда Тажикстанда дагы толкундоолор башталып, Рахмондун бийлигине каршы чыккандар көп болуп жаткан. Мындан улам бул чырда Эмомали Рахмон бийлигин бекемдөөнү максат кылган деген пикирлерде негиз бар сыяктуу.
- Ооба, туура, биздин өлкөдөгүдөй башка жакта демократия жок. Ошондуктан Орусия ушул сыяктуу авторитардык режимде жашаган өлкөлөргө жардам берет. Путин өзү да канча убакыттан бери бийликти эч кимге бербей келет. Бир жагынан Рахмондун да абалын түшүнсө болот. Себеби ал ушундай согуш менен азыркы окуяны токтотпосо, ичинен жарылмак. Себеби 30 жылдан бери бийликти эч кимге бербей, баласын ордуна калтыруу аракетин көрүп жатат. Ошон үчүн ал ушул согушту максат кылды. Рахмондун режими ичинен чачырап кетүүгө кептелип, араң эле турат.
Тажик элинин дагы акыбалы абдан начар. Аларда согуш болмоюн Рахмондун бийлиги турукташып калмак эмес. Анан орустар унчукпай аларга жардам берип жатпайбы. Рахмон чын эле кыйратса, анда чатак мындан да чоң чырга айланмак. Бизде эле эмес, Орто Азияда чыр болуп Фергана жарылмак. Ошон үчүн биздикилер дагы ошону түшүнүп, күчкө көп маани беришкен жок. Чынында Рахмон чоң согушка даяр болчу, ал бир эле бизге эмес, Өзбекстан сыяктуу коңшу мамлекттерге да кесепетин тийгизмек. Ошон үчүн Өзбекстан 2 жолу Тажикстанга чалып, Рахмонду араң токтотту. Касым-Жомарт Токаев да эмне болорун түшүнүп жатат. Биз тарап деле абалдын кандай болуп кете турганын билет. Биздин бийлик чырды токтотууга алсыздык кылды, коңшу өлкө аларды уккан жок. Эгер Кыргыз тараптын сүйлөшүүсү жыйынтык бере турган болсо, анда Камчыбек Ташиевдин биринчи сүйлөшүүсүндө эле баары тынчымак. Ошондуктан чырды токтотууга Өзбекстан, Казакстан жана Түркиянын салымы чоң деп айтууга негиз бар.
Орусиянын президенти Владимир Путин менен Тажикстандын президенти Эмомали Рахмон Кыргыз-Тажик чек арасындагы абалды талкуулашы күтүлүүдө. Билдирүүгө ылайык, эки өлкөнүн президенттери 8-майда жолугушат. Мындан тышкары 9-майда Москвадагы Кызыл аянтта өтө турган Жеңиш парадына Эмомали Рахмон катышат.
