SUPER.KG порталынын "Поэтерапия" рубрикасынын бул жолку каарманы акын Кыял Тажиева.
Кыял Тажиева 1983-жылы Нарын облусунун Жумгал районуна караштуу Кызарт айылында туулган. 2005-жылы Кыргыз улуттук университетинин Кыргыз филологиясы факультетин бүтүргөн. Каарманыбыз 2001-жылы чыгармачыл жаштардын “Нурборбор” коомдук биримесине мүчө болуп кирип, чыгармачыл дүйнөгө аралаша баштаган. “Сырдуу дарак” (2011), “Кыял” (2014), “Үн” (2020) аттуу ырлар жыйнагынын автору. Көптөгөн ыр сынактардын лауреаты болгон. 2021-жылы Түрксой эл аралык уюмунун “Бешакын” теледолбоорунун сынагында биринчи орунду багындырган. Улуттук жазуучулар Союзунун мүчөсү.
СИЗГЕ АЙТПАЙ
Жумшак сүйлөп, аяр салам бергеним,
Урматтаймын, сизди сыйлайм, дегеним.
Алдыртадан тиктеп тура бергеним
Билдирбестен сиз деп азап жегеним.
Сизди карап, жарк деп күлө бергеним,
Жарыялай сизди сүйөм дегеним.
Жөн жай эле суроолорду бергеним
Мени дагы сүйөсүзбү дегеним.
Жаныңызда, бирок жетпей ызамын.
Сагынычта жүргөн жандай кусамын.
Сыр бербестен колум кыссаң мен анда
Байкатпастан кучагыма кысамын.
Кыялымда жан дүйнөмө гүл өнүп,
Сизди ойлоп миң толгонот жүрөгүм.
Тунук сүйүүм сакташ үчүн түбөлүк
Сизге айтпай, сизди сүйүп жүрөмүн.
"Ушул ырды мен аябай жашы көрөм. Бул ыр менин чагылгандай курчтугумду, Кыял деген аттуу шамалдай таза аруулугумду анан гүлдөй желбиреген назиктигимди баарын өзүнө сыйдырып турат. Мурда ыр жазып жүргөнүм менен, ушул ыр аркылуу поэзия дүйнөсү мени кучагына алган. 2010-жыл болчу. Роза Отунбаева убактылуу Өкмөт болуп, анын кеңешчиси беле же Маданият министри беле эсте жок Султан Раев аганын жетекчилиги менен поэзия кечелери уюштурулуп жаткан. Нурлан Калыбеков агам (өнөрдөгү бир тууганым) ушул ырымды жактырып, поэзия кечесинде ушул ырды оку деди. Анда деген желектей желбиреп, делбиреп жүргөн убагым да. Актриса болгум келчү, бирок болбой калган үчүн ушул сахнада ырды көркөм окуган мага өтө жагаар эле. Ойлосом, өзүмдүн ырымды акын катары эң биринчи жолу ошондо окуптурмун. Менин кезегим келип ырды окуй баштаганда ыр менен кошо жашап образга кирип кетмей адатым бар да. Анан залды карасам Роза Отунбаеванын жанында Султан Раев отурган экен. Эми ага кайрылып, ырымдын каарманы кылып окуп жатам. Анда да жөн окубай, актрисалардай аябай аткарып окуп жатам. Ыр окулуп бүткөн соң элдин баары кыраан-каткы күлүп, дуулдатып кол чаап жатышат. А Султан Раев болсоменин өнөрүмө таазим кылып ордунан туруп алып кол чапты. Мен бул улуу адамдарга ырым менен, өнөрүм менен жакканыма сүйүнгөнүмдү сурабаңыз. Кечеден соң Султан ага, келинчеги, кызы менен тааныштым. Чын эле келинчеги жаман ойлоп калган жокпу деп сарсанаа да болдум. Ошондо улуу адамдын аялы да улуу болоорун билдим. Жаркылдап, кызы экөө тең башка жазган ырларым тууралуу да сурашып, укмуш бир сонун маанай тартуулашкан.
Кийин Нурлан агай сурап жатпайбы:
- Ой жөн жүрбөйсүң да, ырды чын эле Султан Раевге арнадың беле?
- Жок ай, аны биринчи көрүшүм.
- Анда неге туруп алып кол чапты?
- Залда өзүнөн башка эркек жок деп ойлосо керек да - деп каткырдым.
Кандай гана курч, тамашакөй, эч нерседен шек санабаган, деги эле эч нерсени уруп ойнобогон укмуш бир учур экен да. Кийин Султан Раев агай менен чыгармачылык тыгыз байланышта болдум. Анын чыгармалары да, өзү да менин чыгармачылыгымда өтө маанилүү орунду ээледи. Ошол окуя улам убакыт өткөн сайын мааниси артып, символдуу, бир ыйык күнгө айланып барат. Кудай сүйгөн өнөр адамы аркылуу мага Кудай таала өзү ошондо менин өнөрүмө кол чапкандай кабылдап, ырым кылам. А ыр чынында илгери жазылган болчу. Бирок, өзүм ачык-айрым жүргөнүм менен сырымды да, ырымды да оңою менен сыртка чыгара бербеген жан элем".
ТООЛОРГО
Аруу дүйнө амансыңбы, барсыңбы?
Арман толо, сага айтайын кайсымды.
Көр тирликтин кечип-кечип баткагын,
Качып келдим бир карабай артымды.
Турам мына турушуңдан көз албай,
Төргө өт дейсиң, бутум жаман чече албайм.
Буйрук апам сатып берген өтүгум,
Бир кездерде мага кылып кечирим,
Дал ушунун таманына жазылган,
Өкүнүчүм, бакытымдан кечигүүм.
Тар бутумду чечким келип күймөлдүм.
Чечилчүдөй түйүндөрү дүйнөмдүн.
Чыдайм, чечпейм ушул менин бакытым
Мен турмушка баш ийгенди үйрөндүм.
Улуу тоолор койнунду аччы, сырдашчы,
Жылбай туруп, жылытканың ай жакшы,
Мен жок деле аруу бойдон турасың,
А мен сенсиз жүрөгүмдү чаң басты.
Алка-шалка төккүм келип бугумду,
Тоң денеңе тоң мүнөзүм жуурулду.
Ый токтобой, көз жаш менен чубалып,
Көкүрөктөн көргөн күнүм суурулду.
Кучагымды кенен ачып айлана,
Бийигине, ыйыгына байлана,
Тизе өйдө карын кечип бараттым,
“Аруулугуң жүрөгүмө саймала”.
Бир үн чыкты, жалт карадым артымды
Бала ыйы күлкүсүнө катылды,
Бак дүйнөсү көр тирликке аралаш
Дал ушинтип басып келет асылды.
Сени унутуп ошол үнгө күймөлдүм.
Мен кандаймын, кайда, кайсыл үйдөмүн.
Өзүн сезгин, өзүн баалап, өзүң чеч,
Ал-абалын мен кечирген күндөрдүн.
Эсим кирди, эскирди да бу башым.
Мезгилдерди а сен кантип туясың?
Селки элем, а мен алгач көргөндө
Тоо болчусун, тоо эле бойдон турасың?
Тоо болчусун, тоо эле бойдон турасың.
Мезгилдерди а сен кантип туясың?
Ушул ыр аялдык тагдырым менен акындык тагдырымдын келишкис, кырды-бычак мамилеси. Мен ыр дүйнөсүн көкүрөгүмдө жашатып калууда аябаган оор, азаптуу, күрөшү бүтпөс, көк мелтей өжөр, ошол эле учурда сыймыктуу жолду басып келатам. Бул ыр жазыларда да ушундай бир ички азабыңды турмушун түшүнгүсү келбеген, үй-бүлө менен өнөрдүн тиреши жүрөгүмдү аябай жанчып турганда тоону көздөй баарын таштап кетип бараттым. Тоого жеткенде кудайдын көзүнө тике карап: “Эмне үчүн аял акынга азап бергенди жакшы көрөсүң?”, - дедим. Көзүмдө жаш куюлуп турду. Тизеден өйдө кар экен. Тоонун боорунда көмкөрөмөн жатып алып көпкө ыйладым. Анан башты өйдө көтөрүп, чоң күч жыйнап алып, чокусун көздөй тизе өйдө кар кечип чуркап жөнөдүм. Ушул ырдын саптары улам бири төгүлүп келе берди. Келе берди. Жашаялмет акын кыздарды көрсөм азыр жүрөгүм тилинип кетет. Алар деген бир үйгө эмес, бир ааламга батпай турган убагы да. Жок дегенде ошолор мен көргөн азапты көрбөй эле койсо деп, алардын дүйнөсүн жабыркатпай кантип сактаса болот болду экен деген ой мени уктатпайт. Акынга чөйрө керек да. Акын кыздарды күйөөлөрү чыгармачыл чөйрөдөн алыстаткандан эч пайда таппайт. Алар бир болсо оорукчан аял менен жашайт, бир болсо ажырашып тынат. Ошондуктан акын жүрөккө тоскоолдук кылууга эч кимдин акысы жок, деги эле мааниси жок.
КҮҮГҮМҮМ
Шорум менин, шооласынан күн өлгөн,
Шоокумуңан мин төрөлүп, миң өлгөм.
Кайда катам, кайда сени жашырам,
Кантем мени көмөлөнүп жашыган?
Кайда барам, кайда, кайда, басынам.
Билбестирсиң айрый билип көп элден
Арманымды артка кайтпай көгөргөн...
Анткени мен, сага өзү чөгөргөм,
Өтмүшүмдө сени менен бир өлгөм...
Күүгүмүм ай, күүгүмүм ай, күүгүмүм,
Кантип гана жетет болдук экенбиз,
Кадырына акыреттик сүйүүнүн.
Балким азыр менден кымбат сага азыр,
Колундагы, жанындагы буюмуң.
А сен мага айтпай келген улуу муң.
Сени таануу, сени билип асыроо,
Мага кыйын, жетпейт окшойт билимим.
Ал үчүн мен керек кайра тирилүүм.
Үчүнчү ирет кездешкенде таанырмын
Кайра келсем катарына тирүүнүн.
Акындын бу турмуштан сырткары параллелдүү дүйнөсү болот экен. Ал көбүнчө параллелдүү дүйнөгө көбүрөөк жашаганга аракет кылат. Анткени, анын назик жүрөгүн ошол дүйнө гана сактай алат. Сүйүү да ошол дүйнөдө. Сен үй-бүлөлүүсүңбү, кайын журтуңда келинсиңби, энесиңби, кадыр-барктуу мугалимсиңби жок, аны эч түшүнгүсү келбейт. Ал бу дүйнөдө жаралдыңбы, эмнеге келгениңди аныктап, ошол дүйнөң менен жаша да, өз миссияңды так аткарып кет деп мандайыңда боздоп турганы турган. Ошондуктан кадимки турмуштун кадимки шарттарына, мыйзамдарына каршы чыгып, дүйнөң дайыма келишкис бир тээжик мүнөз менен жашайт. Өзүңдү, сөзүңдү түшүнгөн бирөөнү көрсөң, же бир кубулушту, окуяны көрсөң баарын унутуп ээрчип кетесиң. Бардык тириликти жыйыштырып ага арналгың келет, баарын бергиң келет, дүйнөнү бүт алдына чачып салгың келет. Деги эле бул акындыктын сырынын тереңине жетип, аныгын түшүнүп билүүгө болбойт окшойт. Күнүгө бир сырын, бир кырын көрсөтөт да турат. Бу дүйнөгө эч ыраазы болбойсуң, дагы башка бир жашоо бар деп издей бересиң, издей бересин...
Чимирилем
Черт тирүүлүк,
Черт кылдарың, токтобо!
Мен күтпөгөн,
Мен укпаган,
Мен туйбаган
Обонуңду кайрычы.
Сезе да элек,
туя да элек жан киши.
Тап тирүүлүк, тап тирүүлүк,
Жүрөгүмдүн нотасын!
Ыргагында,
Жыргалында
Кылында
Чертип, кээде чертилип
Бир өмүрүм
Билгениндей жашасын.
Мага үйрөтпө,
Ыргагындай бийлей турган
Өз бийим бар эргиген.
Бийлебесем,
Анда неге келди элем?
Кара, кара, карасаң
Ап-апакай көйнөгүмдө парпырап,
Күндүн түшкөн жолу бар.
Мына ошол жолу менен
Кошо жанып, жаркырап
Чимирилем жер менен!
Акындын жүрөгүндө ушундай бир бунтарь дүйнө жашабаса, анда ал убара. Ал эч ким туйбаган нерсени туюп, эч ким көрбөгөн нерсени көрө алса, сезе алса. Бирок, аны да кудай бербесе, адам өзү акын болгудай ким экен. Кудай гана сүйгөн пендесин акын кылат. Бирок, бир чындыкты моюнга алуу керек. Мени чындап акындыкка жетелеген өзүмдүн жолдошум болду. Көрсө кудай таалам деле өнөрлүү адамды сакташ үчүн ага бир алпейим адамды жолуктурат тура. Ал башында менин ырыма катуу каршы болчу. Кийин мени ыр жазуудан тыюуга эч мүмкүн эмес экенин түшүндү. Ошондон соң ал пенделиктен, эркектик дагы бир жашоодон бийик туруп, адам катары мага “экриндик” деген эмне экенин үйрөттү. Эркин ой жүгүртүүгө, эркин сүйүүгө да, эркин жашоого да уруксат берүүгө анын интеллектиси, кенен жүрөгүнүн кудурети жетти. Мен ал бар үчүн бактылуу экенимди сездире алды, түшүндүрө алды. Азыркы ар бир ырымдын кайсы бир үлүшү аныкы. Мен ага кездешкен тагдырыма жана ырга кездешкен тагдырыма миң мертебе ыраазымын!
