Бул жолку "Поэтерапия" рубрикасынын каарманы төкмө акын, обончу, аткаруучу Баян Акматов. Ал 1987-жылы 8-майда Нарын районуна караштуу Эмгек-Талаа айылында жарык дүйнөгө келген. Б. Бейшеналиева атындагы Кыргыз Мамлекеттик Маданият жана искуссвто университетинин “Салттуу музыка жана фольклор” кафедрасын бүтүргөн. Бир нече республикалык жана эл аралык айтыштардын жеңүүчүсү.
“Апаке”
Ойнотуп бизди жетелеп,
Оорутпай бактың бөпөлөп.
Калкалап мээрим жамалың,
Карызмын сизге эселеп.
Кайгымды тарттың теңселип,
Карыздар ким бар менчелик.
Жүк болгон күнүм эстесем,
Жүрөгүм ооруйт өйкөлүп.
Ааламды нурга бөлөйсүң,
Ак көйнөк кийсең көйкөлүп.
Ааламда бир да аялзат,
Ажарлуу эмес сенчелик.
Үмүттүн отун жандырган,
Үй ичин майрам шаң кылган.
Өмүргө бизди алып келген,
Апалар үчүн жан курман.
Өмүрдө канча арман бар,
Өзүң бар, бирок майрам бар.
Бейиш деп сенин таманың,
Белгилеп айткан пайгамбар!
Бул ырдын чыкканына деле 4-5 жылдын айланасы болуп калды окшойт. Достор менен шеринебиз бар, ошол жерде жазылган ыр. Негизи ичимдеги ойду мурдатан эле бышырып, багып жүргөм. Анан Кубаныч Алиев досумдун суранычы менен ошол жерде жазылып калды. Ал обон жаратып, Ишен Назаров ырдап чыгып, көпчүлүктүн купулуна толгон ыр болду деп айта алам.
"Жароокерим"
Жаным мен түшүнсөң өзгөрүлдүм,
Жашына тумчугуп көздөрүңдүн.
Арманым, майрамым өзүн болдуң,
Арасын байырлап сөздөрүмдүн.
Жароокерим, жашоодо даанакерим,
Тагдырдын жолдору тар экенин,
Таалайым үйрөттү таарынба деп,
Тагдырга баш ийүү бар экенин.
Сагындым, сагынбайт дебе жаным,
Санаага саласың неге жаным.
Кече албай дайраны албуутанган,
Чече албай кулпусун чек аранын.
"Жароокерим" ыры келинчегиме арналат. Дайым эле мага ыр жазбайсың деп таарына берчү (күлүп). Анан экөөбүздүн турмуш жолубузду ырга салып көрдүм.
"Асылзат"
Биз,үммөтүң, калагы жок кайыктай,
Ыйманынан алсыраган майыптай.
Сендей улуу нур кадырын биле албай,
Үммөтүңдүн жүрөгүндө айып бар.
Ай-жылдар закымдап,
Акырет жакындап.
Жүк болгон күнөөдөн,
Жүрөгүм лакылдап.
Карааның көрө албай,
Карегим жашылдап.
Каран күн башымда,
Кайдасың Асылзат?
Сен жок азыр күнөөлөргө чоң батып,
Сага зарбыз таба албайбыз жол катып,
Үмүтүмдү бир Аллага байладым,
Үммөтүңмүн деген кандай чоң бакыт.
Үмүтүмдү үмүт менен жамаймын,
Үйдө күтөм, сен келчүдөй караймын.
Кайдан-жайдан келээриңди шектенип,
Каалгамдын кыйчылдашын самаймын.
Бул ырды кээ бирөөлөр аялзатына арналган деп ойлошот экен. Бирок асыл деп аты айтып тургандай эле, же пендеге окшобогон, же периштеге окшобогон зат ким болду экен десек, биздин улуу Пайгамбарыбыз болуш керек. Ошондон улам ааламдагы асыл бир зат деп, өзүм эле "Асылзат" деп атап, ыр чыгаргам. Жаралганына 10 жылдын жүзү болуп калды.
"Сүрөтчү кыз"
Менде жүрөт сен деп жазган ыр калем,
Сен тарткандай жаза албадым ырга мен.
Боёкторду сууруп чыгып жүрөктөн,
Кирпигиңден жасалгандай кыл калем.
Карааныңды жан сакчыдай калкалай,
Карай берүү кандай сонун чарчабай.
Жакшынакай эриниңдин кызылы,
Жарык издеп мөлтүрөгөн алчадай.
Ак баракка калемиңден так калат,
Калемиңди каректериң башкарат.
Чырайыңды мен жазамын дептерге,
Чагылышып жаткан кезде ак барак.
Сүрөтүңдүн дабыштары угулган,
Сүйүүң кайда билбейм бирок буюрган.
Көрдүм, сездим кыл калемиң сыр калем,
Көз жаштарың акварельдей куюлган.
Пейилиңдей пейзаждарың үзүлбөс,
Портретиң поэзияма жүз үндөш.
Мезгилдердин меймандарын кантели?
Мени дагы, сени дагы түшүнбөс!
Жаратуучу жалгыз өзү жан салаар,
А биз болсо айтып, жазып тарта алаар.
Аалам кезип учкум келет сен менен,
Аттиң, биздин барактарда рамка бар!
Үй-бүлөбүздүн баары эле калем кармап ыр жазып, кыл калем алып сүрөт тартаткан адамдар. Анан ушул сүрөтчү кыз тууралуу жазгым келди. Мурда совет доорунда "Саанчы кыз", "Тракторчу кыз", "Пахтачы кыз" деген ырлар бар эмес беле. (күлүп) Дал ошол сыңары, кесипкөй кыздарды азыр да барктагым келди. Бул ырга жакында эле обон чыгардым.
"Уу даамданган бал"
Кек сакташуу ачуу тура уудан да,
Керек насаат кемчиликти жууганга.
Санаамда бир орун алган окуя,
Сабак болсун кабарлашпас тууганга.
Сегиз уул кыз айылыбызда бар эле,
Семиртишип баккандары мал эле.
Апасына эркелешип баарысы,
Атакеси элден бөлөк жан эле.
Жаман айтпай бакыт тилеп бирөөгө,
Жалганыңда көп малынбай күнөөгө.
Уулдары бирден катын алышып,
А кыздары тийген болчу күйөөгө.
Ата сөзүн баары сыйлап угушту,
Апасына баары кызмат кылышты.
Опол тоодой атасынан сестенип,
Ошол үчүн ынтымакта турушту.
Ата-энеси бар кезинде гүлдөгөн,
Аалам өзү жарык тура күндө кең.
Өмүр сүрүп ата байкуш мал топтоп,
Өтүп кетти капыс жалган дүйнөдөн.
Мына ошондо кызык иштер башталды,
Келиндери көтөрүшүп баштарды.
Уугу кулап керегеси кыйшайып,
Уулдарын келиндери башкарды.
Уулдары катын көзүн карашты,
Апасынын жүзүн жерге каратты.
Ага-ини деген сыйды унутуп,
Ата жыйган, мал дүйнөнү талашты.
Жаман аял жаман эрге жарашты,
Жалган байлык көңүлдөрдү канатты.
Атаганат, туугандан мал артыкпы,
Алсыздарын алдуулары сабашты.
Ата байкуш чоңойтту эле асырап,
Ал тирүүңдө жашашты эле чатырап.
Серт жыландай катындарын угушуп,
Сегиз жакта сегиз уул кыз чачырап.
Бөтөн-бөтөн үй жайларга конушту,
Бөлөк-бөлөк туугандардай болушту.
Уул үйлөп, келин алып той берип,
Ушундай да катташпай да коюшту.
Саламдашпай жолукканда жан кейип,
Сан жылдарга кектешкендей жан көрүп.
Эссиз күндөр айлар өтүп кокустан,
Эң кенжеси ажал тапты жан берип.
Сезимдерин үзгөн эле бычактап,
Сегиз тууган баары келди бышактап.
Эстен танып ыйлап жатты баарысы,
Эң кенженин башын жөлөп кучактап.
Эң кенженин дурус болчу аялы,
Эчкирүүдөн бырыш басып кабагы.
Силер үчүн жолдошумдун өлөөрдө,
Калтырган кат бар эле дейт саламы.
Катты кармап бир туугандар чочуду,
Кайгысынан кат тыңшоого жоошуду.
Кат кармаган назик колу титиреп,
Эң кенженин колуктусу окуду.
Агаларым эжелер кош калгыла!
Айтып келбес ажал башта бар мына.
Кокус менден талашсаңар айтайын,
Короодо кой, уй жылкылар мал мына.
Атакемди акыретке кетирип,
Апамды да чырмадыңар кайгыга.
Кичинекей акыл жокпу силерде,
Кичүүлүктөн айта албадым айбыга.
Оо туугандар, мен өлгөндө келдиңер,
Ооруп жатсам бир сурабай алды да,
Желкесине минип агаларымдын,
Жеңелерим миң азапка салды да.
Алгыла бүт унаа, короо тамды да,
Ал аз болсо жанымдагы жарды да.
Капарга албай тирүүмдө баарыңар,
Катка кулак өлгөнүмдө салгыла.
Өмүрдөгү мал дүйнөгө кызыкпай,
Өлүп жаткан менден үлгү алгыла.
Окуп бүтүп бир чыңырды эшилип,
Ой санаага жүрөк байкуш тешилип.
Алыс жакта айылдаштар молодой,
А туугандар эңшерилди жешилип.
Катты окуса кара чынжыр чечилип,
Кара ниет ойлорун бүт кетирип.
Өмүр кымбат короо-короо мал эмес,
Өлгөндөн соң жолукпайлы кечигип!
Көңүл кымбат жашыл акча там эмес,
Көмгөндөн соң жолукпайлы кечигип!
"Уу даамданган бал" ырым менен ата энеден балага мураска жакшы тарбия калыш керек экендигин айткым келди. Заманыбызда атасынан калган мал дүйнөсүн талашып, бир туугандардан ынтымак кеткен учурлардын көп кездешип жатканы зээнимди кейитет.
